conglomeraat-UITSNEDE-bew-niv-versch-1500-x-220-titel.jpg

Zand van de Maand: Agaatzand


01 agaatzand namibie
Agaatzand Namibië
Deze keer nemen we een bijzonder zand onder de loep. In Namibië bij Lüderitz bevindt zich een strand, waar veel, zo niet uitsluitend agaat gezien wordt. Dit strand heet dan ook Agate Beach. Agaat als mineraal in zand komt verder niet frequent voor, alhoewel er ook een Agate Beach in Lincoln County, Oregon, USA is.

Het gebied rond Lüderitz bestaat uit kristallijn gesteente van het Namaqua metamorf complex en behoort tot een der oudste formaties in zuidelijk Namibië. Lüderitz werd vooral beroemd om de diamanten die alhier werden gevonden, maar heeft verder geologisch niet veel te bieden. De agaten van Agate Beach werden ongeveer 10-15 miljoen jaar geleden gevormd, als oude zanden, grind en rots. Vervolgens werden deze gesilificeerd door kwarts bevattende oplossingen. De agaten kwamen later los uit het moedergesteente en werden door rivieren getransporteerd naar de huidige plek.

Kwartsvariëteiten

Er bestaan vele kwartsvariëteiten. Ze kunnen worden verdeeld in macrokristallijne, waarbij de kleur een wezenlijk criterium is en microkristallijne varianten, die opgebouwd zijn uit fibreuze of korrelige kristallieten. Tot de macrokristallijne variëteiten behoren bijvoorbeeld: bergkristal, melkkwarts en amethyst.

Chalcedoon is deels een verzamelnaam voor de fibreuze, microkristallijne variëteiten en deels een naam voor de algemene grijze of bruine variëteit die wasachtig en doorschijnend is. Het bestaat in speciale kleurvarianten: carneool is bijvoorbeeld rood, chrysopaas is groen en heliotroop is groen met rode vlekken. Andere voorbeelden van microkristallijne variëteiten zijn: agaat, jaspis en tijgeroog.

03 agaat namibie
Agaatjes uit Namibië (zandfractie)
04 closeup
Enkele korrels close-up

05 agaat mosgroen
Getrommelde mosagaten (bron: www.irida.nl)
Agaat is gebandeerd chalcedoon. Het is een kwartsvariëteit met alternerende banden van chalcedoon, die verschillende kleuren en verschillende mate van poreusheid hebben. De kleuren wisselen vaak in fijne parallelle banden. De banden zijn meestal gebogen en soms concentrisch. Soms zijn de verschillende kleuren niet gerangschikt in banden, maar irregulier verspreid. Mosagaat is een variant, waarbij de variatie in kleur veroorzaakt wordt door zichtbare verontreinigingen meestal mangaanoxide in mosachtige patronen. Versteend hout bestaat uit hout dat vervangen is door troebel agaat en heet dan gesilificeerd of geagatiseerd hout. Karakteristiek voor agaten is de groene buitenkant, ook wel huid genoemd rond de binnenste blaas.

Die minerale huid bestaat uit één of meer silicaatmineralen, zoals celadoniet, chloriet en saponiet. Agaten worden gevormd in gesteente waarin zich blazen, scheuren of spleten bevinden, zoals in het vulkanisch gesteente andesiet en in basalt. De in scheuren of spleten gevormde agaat wordt aderagaat of nerf-agaat genoemd. Agaten komen ook voor in sedimentgesteenten of afzettingsgesteenten en eenmaal losgemaakt uit de matrix als zwerfsteen.

Sommige agaten tonen een structuur alsof materiaal naar buiten is geperst, via een kanaal of een ontsnappingstuit. Hoe exact agaten worden gevormd is nog steeds een raadsel. Mogelijk ontstaan agaten uit zeer dicht geleiachtig silicaat in een afgesloten kleine ruimte, onder hoge druk. De kleurrijke, gestreepte exemplaren worden gebruikt als halfedelsteen. De naam agaat komt van het Griekse αχατης (achatès) de naam van de huidige rivier de Dirillo in het zuiden van Sicilië, waar agaten en andere chalcedonen gevonden werden.

Eigenschappen


Chemische samenstelling SiO2 + Al, Ca, Fe, Mn Kleur verschillend
Mineraalgroep tectosilicaten Streepkleur geen 
Kristalstelsel hexagonaal  Glans  glas, mat, zijde
Splijting geen Brekingsindex  1,54 tot 1,55 
Breuk schelpachtig Transparantie doorzichtig tot doorschijnend
Hardheid (Mohs) 6,5 tot 7 Dichtheid 2,65 g/cm3


06 agaat namibie

Bronnen

  • Veldgids mineralen – Ole Johnsen. KNNV Uitgeverij, Utrecht 2003
  • The 22nd edition of Mineral Science – Cornelius Klein. John Wiley & Sons, Inc. 2002
  • Namibia – Fascination of Geology, a travel handbook. Nicole Grünert. Klaus Hess Publishers, Windhoek. 2013
Foto's agaat: Pieter van der Klugt
Bewerking: Anneke de Jong