Mineraal van de maand: Bariet

In bijna iedere mineralen verzameling is wel bariet aanwezig, misschien wel een paar specimen uit verschillende vindplaatsen. Toch staat het mineraal niet zo in de belangstelling als bijvoorbeeld fluoriet of kwarts. Een beetje jammer want bariet is een interessant mineraal, weliswaar niet vanwege uitbundige kleuren, maar wel vanwege bijzonder vormen.
Bariet, BaSO₄, een verbinding van barium met een sulfaat groep [SO₄]  De formule wordt ook wel geschreven als: Ba[SO₄]

Bariet hoort tot de barietgroep. De andere leden van de barietgroep zijn:
Anglesiet, PbSO_4, een loodsulfaat; dichtheid 6,3
Celestien, SrSO_4, een strontiumsulfaat; dichtheid 3,9
Hashemiet, BaCrO_4, een barium chroom sulfaat. Dichtheid 4,54. Hashemiet is een uiterst zeldzaam mineraal.
Bariet heeft een dichtheid van 4,5.

Alle vier de mineralen zijn orthorombisch voor wat betreft het kristalstelsel waartoe ze behoren. Verder is de grote dichtheid van de groep en daarmee ook de hoge brekingsindex kenmerkend.

Bariet vorming.
Broos gesteente, zoals gneis en graniet, kan breken bij tektonische bewegingen. Hierbij worden spleten gevormd in het gesteente. In een dergelijk spleten systeem kunnen warme oplossingen die rijk zijn aan mineralen, in het gesteente getransporteerd worden, waarna door afkoeling materiaal in de spleten afgezet wordt. De bariet in de bekende Claramijn in het Zwarte Woud is op deze manier ontstaan. Men noemt dat een hydrothermale afzettingen; er is overigens niet alleen bariet afgezet, maar ook fluoriet. Ook veel ertsafzettingen zijn hydrothermaal ontstaan.

Tegenwoordig heeft men ontdekt dat bariet ook gevormd kan worden op de oceaanbodem waar Black & White smokers aanwezig zijn. Black Smokers zijn (kort samengevat), net zoals geisers, een vorm van hydrothermale bronnen. Het hete water is verzadigd met mineralen, wat het water zwart kleurt ('Black' Smoker). Door de overgang van de hittebron naar het koude zeewater, slaat een gedeelte van de mineralen neer. Het gaat hierbij vooral om ijzer-, zink- en lood sulfides. In een tweede, koudere fase veranderen de “zwarte rokers” in “white smokers”. Hierbij worden nu vooral bariet, anhydriet en kiezelzuur in de omgeving van de “smoker” afgezet. Meerdere “smokers” kunnen over vele vierkante kilometers materiaal afzetten en vormen zo een primaire afzetting. De bariet afzetting van Meggen in het Sauerland en die van Rammelsberg in de Harz zijn voorbeelden van deze primaire afzettingen.

Kleur
Zuivere bariet is kleurloos tot wit. Andere kleuren ontstaan door bijmenging van o.a. ijzer, cinnaber en auripigment, het zijn zelden felle kleuren, geel, geelbruin, bleek groen of blauw, donkerrood, zwart.

Overige eigenschappen

Glans	: bariet heeft een glasglans, soms een vetglans en een enkele keer een parelmoerglans.
Streepkleur	: wit.
Splijting	: bariet heeft een perfecte splijting en is betrekkelijk broos.
Hardheid	: 3 tot 3,5 op de schaal van Mohs.

Uiterlijk
Bariet mineralen kunnen er heel verschillend uitzien. Vaak in parallel geordende aggregaten of kristallen (figuur 2), massief, bladerig, plaatvormig, gelaagd, of als niervormige massa’s met een radiaalvezelige en gelaagde structuur. Barietkristallen komen in heel veel verschillende vormen voor. Het is één van de vormen rijkste mineralen. De kristallen zijn vaak kort prismatisch, ook wel blokvormig (figuur 1 en 7) tabletvormig, naaldvormig of dunbladig (figuur 5 en 8). Er zijn meer dan 200 verschillende kristalvormen van bariet beschreven. Door parallelgroei en uitwaaierende kristalgroei kunnen rozetvormige groepen ontstaan, de zgn. barietrozen.

Enkele speciale vormen
In het kristalrooster van bariet komen betrekkelijk veel bouwfouten voor, waarbij lood- calcium of strontium atomen worden opgenomen. Deze bouwfouten leiden tot een verstoring van de kristal groei. De kristallen splitsen zich bij de verdere groei op in apart verder groeiende kristallen. Dat kan tot een uitwaaierende vorm leiden of tot een meer keilvormig uiterlijk.

Bolvormige aggregaten bestaan uit meermalig opgesplitste kristallen. Hieronder twee voorbeelden.

Een andere bijzondere vorm zijn de puntige kristallen die lijken op de punt van een beitel. In het Duits wordt dit Meisselspat genoemd. Deze vorm ontstaat doordat twee prisma vormen, waarvan de ene steiler is dan de andere, samen een kristal vormen.

Tot slot nog twee andere speciale vormen. Bij doorzichtige of doorschijnende kristallen is vaak een vroeger kristalstadium zichtbaar, omdat over het kristal een andere stof/mineraal op de kristalvlakken zijn terechtgekomen. Vervolgens is de bariet verder gegroeid en heeft heteen laagje van vreemd materiaal opgenomen. Hierdoor is het vroegere kristalstadium zichtbaar gebleven. Men noemt dat een fantoom. Ook kleur wisseling binnen een kristal geven een fantoom effect.

Fijn kristallijne bariet kan in verschillende lagen kristalliseren. Vooral als verschillende lagen in de loop van het kristallisatieproces van kleur veranderen, ontstaan gebande lagen of bolvormige concreties. De kleurverandering kan ontstaan door een geringe verandering van de bijmenging van andere mineralen.

Gebruik van bariet
Wereldwijd wordt ongeveer 8 miljoen ton bariet gewonnen (volgens gegevens van 2015). 80 % wordt als fijngemalen bariet (bariet meel) gebruikt door de aardolieindustrie voor boorvloeistof.
Hoogwaardige, dus zuivere bariet wordt gebruik als vulmiddel van kunststoffen en rubber.
Om de nadelige invloed van stralingsbronnen, bijvoorbeeld in het ziekenhuis, tegen te gaan wordt bariet als toeslag toegevoegd aan beton en gipsplaten. Maar het wordt ook als contrastmiddel gebruikt bij röntgen onderzoek van maag- en darm stelsel. (bariumpap).
Door de hoge brekingsindex is barium ook een prima pigment in verven. Het zorgt voor een goede dekking.

Foto’s
Alle foto’s zijn gemaakt door de auteur. Alle mineralen komen uit de collectie van de auteur (behalve nr 15).

Gebruikte literatuur:

• Minerals and their Localities, door J.H. Bernard en J. Hyršl; uitg. Granit 
• extraLapis No. 48, uitgave Christian Weisze, München 2015 
• Kristalmorfologie, een inleiding in de geometrische kristallografie, door Paul Tambuyser, 2014 
• Mineralen (themanummer) door P. StemversGea, W.R. Moorer & J. Stemvers-van Bemmel. Gea, september 2000, vol.33, nr. 3
• Mindat.org